بیمه‌های مهندسی

تولید دیگ بخار به عنوان گام اول و محرک انقلاب صنعتی شناخته می‌شود. در اوایل قرن ۱۹ میلادی در کشورهای اروپایی استفاده از دیگ بخار در صنایع مختلف رواج یافت. اما انفجار دیگ‌های بخار خسارات مالی و جانی زیادی به وجود می آورد. اولین گردهمایی در سال ۱۸۵۴ در شهر منچستر انگلستان توسط استفاده کنندگان دیگ‌های بخار منجر به تشکیل سازمان استفاده کنندگان دیگ های بخار گردید. این سازمان مسئولیت بررسی، نظارت و پیشگیری از این حوادث را با کمک کارشناسان به عهده گرفت. در سایر کشورها نیز این ایده به سرعت شکل گرفت و تکامل یافت. در نتیجه اولین شرکت تخصصی بیمه دیگ های بخاردر سال ۱۸۵۸ در سوئیس تأسیس گردید. از ابتدای قرن بیستم انواع مختلف بیمه‌های مهندسی طراحی و در سایر رشته‌ها نیز رواج یافت.

به جز بیمه سازه‌های تکمیل شده ساختمانی و بیمه عیوب اساسی و پنهان ساختمان، سایر بیمه‌های مهندسی، تمام خطر می‌باشند. به عبارتی در این بیمه نامه‌ها، موضوع بیمه نامه در برابر هر خطری به جز آنچه استثنا شده باشد، بیمه می‌شود.البته منظور از هر خطر، ریسک‌های بیمه پذیر است.ریسک‌های غیر بیمه ای از استثنائات بیمه‌ای هستند و در هیچ بیمه نامه‌ای بیمه نمی شوند.بعضی ریسک ها نیز در کلوز مربوطه به مشتری ارائه می‌گردد.در زیر، به معرفی و شرح مهمترین بیمه‌های مهندسی می‌پردازیم.

بیمه‌های مهندسی در دو گروه ارائه می‌گردند که عبارتند از:

۱) بیمه نامه‌های دوره احداث، که شامل بیمه تمام خطرنصب و پیمانکاری (مقاطعه کاری) است. این دو بیمه نامه مختص پروژه‌های عمرانی و ساختمانی در حال احداث می‌باشند.

۲) سایر بیمه‌های مهندسی شامل بیمه تجهیزات و ماشین آلات پیمانکاری، بیمه شکست ماشین آلات، بیمه فساد کالا در سردخانه، بیمه سازه های تکمیل شده، بیمه عیوب اساسی و پنهان ساختمان و بیمه تجهیزات الکترونیکی می‌گردد. این بیمه‌ها، برای زمان بهره برداری پروژه صادر می‌گردند.

بیمه‌های دوره احداث

بیمه‌های دوره‌های احداث عبارتند از:

1. بیمه تمام خطر پیمانکاری یا بیمه‌های تمام خطر مقاطعه کاری contractor’s all risk (CAR)
2. بیمه تمام خطر نصب (Erection All Risk)

در ادامه هر یک از موارد فوق را توضیح خواهیم داد.

۱. بیمه تمام خطر پیمانکاری یا بیمه‌های تمام خطر مقاطعه کاری contractor’s all risk (CAR)

همانگونه که از نام این بیمه نامه مشخص است، این بیمه نامه تمام خطر می‌باشد. به عبارت دیگر، کلیه خطرات و خسارات ناگهانی و غیرقابل پیش بینی به جز آنچه در بیمه نامه به صراحت مستثنی شده باشد، تحت پوشش این بیمه نامه است.
اصول بیمه در دو بخش طراحی گردیده است. تجهیزات و ماشین آلات ساختمانی، اموال مجاور، ساختمان‌های موقت مثل کانکس و استراحتگاه در بخش یک و مسئولیت بیمه گذار در قبال سایر اشخاص در بخش دو آن تحت پوشش بیمه نامه قرار می‌گیرد.
مدت بیمه نامه ممکن است تا چند سال ادامه داشته باشد. بیمه نامه از زمان تخلیه مصالح شروع و تا اتمام پروژه و تحویل آن به کارفرما ادامه می‌یابد. این بیمه نامه برای طرح‌های عمرانی بزرگ مثل فرودگاه، راه آهن، جاده، پل، سد، شبکه فاضلاب تا پروژه‌هایی مانند احداث و ساخت مدارس، اماکن اداری، تجاری و مسکونی و کارخانجات صادر می‌‌شود.

در این بیمه نامه نه تنها بر کلیه خطرات مرسوم مثل آصا (آتش سوزی، صاعقه و انفجار)، زلزله، آتشفشان، سیل، طوفان، سرقت و … بیمه می‌شوند، بلکه خسارت ناشی از عدم مهارت و اجرای پروژه با کیفیت نازل، نوسان برق، قطع برق و گازو آب، اتصال کوتاه، خسارات جانی و مالی وارده به اشخاص ثالث که به طور معمول در سایر بیمه نامه ها مستثنی می‌شوند، تحت پوشش قرار می‌گیرد.
با وجودی که این بیمه نامه تمام خطر می‌باشد، اما بعضی از ریسک‌ها که ماهیتا بیمه پذیر نیستند، مثل جنگ، شورش، بلوا، کودتا، توقیف، تخریب و ضبط اموال به دستور عملی یا قانونی مقامات (مانند دادگاه)، تشعشعات هسته ای، سهل انگاری بیمه گذار یا نمایندگان وی و … مستثنی می‌شوند.

اگر بیمه‌گر با توجه به موارد استثنا شده در بیمه نامه، از پذیرش جبران صدمات و خسارات ناشی از خطری خودداری کند، اثبات اینکه این موارد مشمول بیمه نامه می‌باشد، بر عهده بیمه گذار است.

مدت بیمه نامه

گرچه حداکثر زمان اعتبار، تاریخ مندرج در جداول بیمه نامه می‌باشد، اما به محض این که هر قسمت از پروژه پایان یافته، به بهره برداری رسید و تحویل کارفرما گردید، مسئولیت بیمه‌گر در آن قسمت از پروژه پایان یافته و بیمه گرمسئولیتی ندارد.

شرایط فسخ و ابطال

در این بیمه نامه نیز امکان فسخ دو طرفه به درخواست بیمه گذار یا بیمه گر و یا ابطال آن همانند سایر بیمه نامه‌ها مانند بیمه عمر، بیمه مسئولیت نظام مهندسی اصفهان و غیره وجود دارد.
به دلیل این که هزینه کارشناسی و بازدید در این بیمه نامه بالا می‌باشد، اگر فسخ از طرف بیمه گذار باشد، هزینه متعارف و مرسوم بابت بازدید و کارشناسی کسر می‌شود.
فرانشیز حوادث طبیعی ۱۵، خسارت وارد به اشخاص ثالث ۲۰ و سایر خطرات ۱۵ درصد می‌باشد.

مدارک مورد نیاز

از آنجا که این بیمه نامه تمام خطر می‌باشد، داشتن اطلاعات جامع و کافی از محل پروژه، چگونگی اجرا، جدول زمان بندی اجرای پروژه، شناخت موقعیت جغرافیایی پروژه، شرایط زمین شناسی و آب و هوایی منطقه و موقعیت محل اجرای پروژه نسبت به اشخاص و اموال مجاور بسیار حائز اهمیت است.
کوچکترین خطایی در برآورد ریسک می‌تواند برای شرکت بیمه هزینه‌های بسیار سنگین ناشناخته ای را ایجاد نماید.
لذا علاوه بر تکمیل فرم پیشنهاد، که در این بیمه نامه بیشتر جنبه پرسشنامه داشته و اطلاعات جامعی را از بیمه گذار دریافت می‌کند، تصویر اصل قرارداد، جدول زمان‌بندی، نقشه کلی اجرای کار و صورت ریز اقلام و مصالح نیز از بیمه گذار درخواست می‌‍شود.
از آنجا که معمولا پیمانکار و کارفرما به دلیل داشتن تخصص و مشاور، خودشان به شدت روی نحوه اجرا و کیفیت پروژه‌های بزرگ به شدت حساسیت دارند، گرفتن این موارد کمک شایانی به بیمه‌گر در برآورد ریسک می‌نماید.

به هر حال به دلیل این که شناسایی ریسک به خصوص در پروژه‌های بزرگ، برای بیمه گر خیلی مهم است، علاوه بر اخذ مدرک فوق و بررسی آن توسط کارشناسان بیمه، بازدید از محل پروژه و تهیه گزارش کارشناسی ضروری می‌‌باشد.
در این موارد کارشناسان بیمه به دلیل داشتن تجربه کافی و برخورد با موارد مشابه می‌توانند علاوه بر تشخیص بسیاری از خطراتی که از نظر بیمه گذار پنهان بوده است، با ارائه پیشنهادات و برنامه‌ها احتمال خطر را کاهش داده و نرخ بیمه را کاهش دهند. در این بیمه نامه نرخ بیمه نامه از قبل مشخص نیست و کارشناس آن را تعیین می‌کند.
بنابراین کارشناسی و رعایت توصیه‌های ایمنی احتمال خطر را کاهش می‌دهد. بنابراین نرخ ریسک کاهش یافته و بیمه گذار با اجرای این توصیه‌ها، حق بیمه کمتری پرداخت می‌نماید.

۲. بیمه تمام خطر نصب (Erection All Risk)

بیمه نامه تمام خطر نصب شباهت بسیاری با بیمه تمام خطر پیمانکاری دارد.
تفاوت اصلی این بیمه نامه در این است که در بیمه نامه تمام خطر نصب، ارزش اقلام مورد نصب از ارزش مصالح بیشتر است.
در این پروژه‌ها اقلام نصبی جدای از مصالح درج می‌‍گردند. به طور مثال برای پروژه احداث یک پل، ساختمان یا سد، بیمه نامه تمام خطر پیمانکاری صادر می‌شود.اما برای احداث پالایشگاه و نیروگاه یا خطوط انتقال برق، لوله گاز یا پروژه مخابراتی، بیمه نامه تمام خطر نصب صادر می‌شود.

در این بیمه نامه‌ها نیز کلیه خطرات به جز آنچه مستثنی شده، تحت پوشش بیمه نامه می‌باشد.

مدت بیمه نامه

در بیمه‌های تمام خطر پیمانکاری و بیمه تمام خطر نصب حتی در دوره آزمایش و نگهداری نیز پوشش‌های بیمه ای برقرار می‌باشد که به طور خلاصه شرح داده می‌شوند:

1. دوره آزمایش: دوره‌ای است که پروژه به صورت آزمایشی بهره برداری می شود تا در صورت بروز مشکل، پیمانکار عیوب را برطرف نماید. این دوره نیز خود شامل دو مرحله تست سرد (آزمایش مرحله به مرحله و جداگانه هر قسمت از پروژه) و تست گرم (آزمایش کل خط تولید یا پروژه) می‌باشد که باید انجام گردد.
2. دوره نگهداری: دوره‌ای است که پیمانکار طبق قرارداد مسئولیت جبران کلیه خسارات احتمالی در پروژه را بر عهده گرفته است. این دوره همان گارانتی پروژه محسوب می‌گردد.

دوره آزمایشی برای اشیای مشتعل تحت پوشش بیمه‌های مهندسی نیست. اگر در بیمه نامه از قبل زمان تعیین شده باشد،طبق آن عمل می‌شود. در صورتی که در بیمه نامه برای دوره بهره برداری آزمایشی تاریخی مشخص نشده باشد، حداکثر این مدت ۴ هفته منظور می‌شود.

به دلیل حساسیت بیمه‌های مهندسی احداث، به ویژه در پروژه‌های بزرگ، کارشناسان بیمه با انجام بازدیدهای مکرر، نحوه اجرا و پیشرفت پروژه را دنبال می‌کنند و بیمه گذار موظف است در هر مرحله اطلاعات درخواستی توسط بیمه گر را در اختیار ایشان قرار دهد.
انجام این بازدیدها نافی مسئولیت بیمه گذار نیست. در صورت تشدید خطر یا بروز خسارت یا هر موضوع حائز اهمیت دیگری، بیمه گذار باید سریعا مراتب را به اطلاع بیمه گر برساند.پرداخت خسارت سرقت با شکست حرز فقط با تایید مقامات انتظامی امکان پذیر است. اگر به هر علتی بیمه گذار ظرف ۲ هفته پس از بروز خسارت، بیمه گر را در جریان حادثه قرار ندهد، بیمه گر تعهدی ندارد.

گرچه این دو بیمه نامه بلند مدت بوده و می تواند چند ساله باشد ولی اگر در هر دوره‌ای از پروژه بیمه گر متوجه ایجاد خسارت عمدی، ارائه مدارک و اسناد غیر واقعی و موارد مشابه توسط بیمه گذار شود، می‌تواند موضوع را به کارشناس یا کارشناس ارشد ارجاع دهد و در صورتی که بیمه گذار تا سه ماه پس از صدور رای، اقدامی جهت رفع اتهام انجام ندهد، قرارداد ابطال شده و بیمه گر مسئولتی ندارد.