اصول بیمه

هر سازه، ساختار یا سازمانی بنیان و اساسی دارد که بدون آن اعتبار نداشته و به رسمیت شناخته نمی شود. عقد بیمه نیز از این قاعده مستثنی نبوده و برای آن که اعتبار و رسمیت پیدا کند، باید اساس و بنیانی محکم داشته باشد. به زیربنا و بنیان بیمه اصطلاحا اصول بیمه گفته می شود.ساختار  بیمه نامه قبلا مورد بررسی قرار گرفت. در این مقاله اصول بیمه را معرفی و در مورد آن صحبت می کنیم.

اصول بیمه :

اصل نفع بیمه‌ای (Insurable Interest Principle)

به طور کلی بیمه‌گذار یا باید مالک مورد بیمه بوده یا نسبت به آن دارای سود و منفعت باشد و یا در صورت تحقق خطر، زیانی متوجه او باشد.بنابراین برای بیمه نمودن موضوع بیمه، مالکیت الزامی نیست ولی وجود نفع بیمه‌ای ضروری است.برای روشن شدن موضوع، شرکت باربری را می‌توان مثال زد که نسبت به بار مالکیت ندارد ولی به دلیل اینکه رساندن بار به مقصد، بدون هیچ گونه آسیب و خسارتی وظیفه اوست، بنابراین می‌تواند اقدام به بیمه نمودن محموله کند.
از موارد دیگر می‌توان مستاجر نسبت به مورد اجاره، امین نسبت به امانت، مرتهن نسبت به رهن و قیم را نام برد.
عدم وجود نفع بیمه‌ای، باعث می‌شود که بیمه‌گذار نسبت به سرنوشت موضوع بیمه بی تفاوت بوده و یا حتی بیمه‌گذار با هدف گرفتن خسارت از شرکت بیمه، خود اقدام به ایجاد خسارت و اتلاف موضوع بیمه کند. بنابراین وجود اصل نفع بیمه‌ای از موارد زیر جلوگیری می‌کند:

1. ایجاد حادثه عمدی توسط بیمه‌گذار
2. اهمال و تقصیر بیمه‌گذار در بروز حادثه
3. اهمال و تقصیر بیمه‌گذار در توسعه خسارت
4. اهمال و تقصیر بیمه‌گذار در تشدید خطر
5. اهمال و تقصیر بیمه‌گذار در اعلان به موقع خسارت

اصل جانشینی (ُSubrogation Principle)

یکی دیگر از اصول بیمه، اصل جانشینی است. این اصل بر این نکته تاکید دارد که در صورت وقوع حادثه و ایجاد خسارت، اگر بیمه‌گذار جهت دریافت خسارت به شرکت بیمه مراجعه نمود و خسارتی دریافت کرد، حق دریافت خسارت از مقصر حادثه را ندارد.از طرف دیگر بیمه‌گذار در صورت دریافت و جبران خسارت توسط بیمه گر، اجازه گذشت و بخشش نسبت به مقصر حادثه را ندارد.
البته بیمه‌گر فقط به میزانی که پرداخت می‌نماید صاحب این حق می‌شود و اگر بیمه نامه به هر دلیلی کل خسارت وارده را جبران ننماید، بیمه‌گذار نسبت به مازاد آن مختار به بخشش یا مطالبه از مقصر حادثه است. چنان‎چه قصد دارید از خدمات انواع بیمه نظیر بیمه عمر ملت اصفهان، بیمه مسئولیت، بیمه بدنه و … استفاده کنید، از اصول بیمه آگاهی داشته باشید.

اثرات اصل جانشینی:

1. بیمه‌گذار نمی‌تواند همزمان از مقصر و بیمه‌گر خسارت دریافت کند و بنابراین از محل بیمه منتفع نمی‎گردد.
2. با توجه به اینکه بیمه‌گر می‌‏تواند در مواردی خسارت پرداختی را از مقصر حادثه بازیافت کند، نرخ پوشش‏‏‏‎ها و خطر‎ها کاهش می‎یابد.
3. احتمال تبانی بین بیمه‌گذار و مقصر کاهش می‎یابد.
4. به دلیل اینکه بیمه‌گر و بیمه‌گذار به نسبت سهم خود از خسارت، حق رجوع و بازیافت خسارت از مقصر حادثه را دارند، همکاری این دو در تحقیق و کشف علت حادثه افزایش می‌یابد. بنابراین تا حدود زیادی از خسارت عمدی جلوگیری می‌شود.

البته این اصل مشمول بیمه اشخاص نمی‎شود. به طور مثال اگر فردی در اثر حادثه‌ای مثل تصادف رانندگی فوت کرد، علاوه‎بر اینکه دیه فوت به بازماندگان پرداخت می‎شود، سرمایه فوت بیمه نامه نیز صرف نظر از مبلغ دیه به ذی نفعان پرداخت می‌شود اما از مقصر حادثه مطالبه نمی‌شود.

اصل حسن نیت (Good Faith Principle)

اصولا در هر قراردادی عدم وجود صداقت و حسن نیت، می‌تواند اساس قرارداد را زیر سوال برده و منجر به ابطال یا فسخ قرارداد گردد.
از آنجا که بیمه جنبه اعتباری داشته،قولی است برای آینده که احتمال وقوع خطر و میزان خسارت، نقش مهمی در پذیرش یا رد ریسک و نرخ حق بیمه دارد،حسن نیت نقش مهمی در عقد بیمه ایفا می‎کند و باید توسط طرفین رعایت شود.
از جنبه بیمه‎گذار حسن نیت باید قبل از صدور بیمه نامه و به ویژه در هنگام تکمیل فرم پیشنهاد، با دقت و وسواس خاصی رعایت گردد.
به هر حال اگر در مرحله‌ای مشخص گردد، بیمه‌گذار سهوا اطلاعات نداده، شرکت می‎تواند اقدام به اخذ حق بیمه اضافی و متناسب با شرایط جدید نموده و یا قرارداد را فسخ نماید.

در صورتی که مشخص و محرز شود که بیمه‌گذار عمدا از ارائه اطلاعات صحیح خودداری نموده، قرارداد از ابتدا باطل بوده و شرکت بیمه قبل از وقوع خسارت می‎تواند علاوه بر ابطال قرارداد، حق بیمه محقق نشده را مطالبه نماید.
بعد از وقوع خسارت نیز اگر عدم صداقت محرز شود، شرکت بیمه از پرداخت خسارت خودداری نموده و حتی می‎تواند خسارت پرداختی را مطالبه نماید.

نه تنها در شروع بیمه نامه، بلکه در تمام دوره بیمه اصل حسن نیت باید رعایت شود.
بیمه‎گذار وظیفه دارد در مواردی که موضوع بیمه دچار تغییر و تحول شده و تشدید خطری به وجود آید، حداکثر تا ده روز موضوع را به شرکت بیمه اطلاع داده و شرکت نیز مختار به پذیرش شرایط جدید و اعمال و دریافت حق بیمه مربوطه و یا رد درخواست بیمه‌گذار است.اگر شرکت بیمه شرایط جدید را نپذیرفت، بیمه‌گذار مجاز به فسخ بیمه نامه بوده و حق بیمه مدت باقی مانده قابل برگشت است.

  از طرف دیگر در صورت تخفیف خطر نیز بیمه‌گذار می‌تواند موضوع را به شرکت بیمه اطلاع دهد و کاهش حق بیمه و برگشت ما به التفاوت مربوطه را از شرکت بیمه درخواست کند.

جنبه دیگر حسن نیت شامل مراقبت بیمه‎گذار از موضوع بیمه، جلوگیری از تشدید خطر و توسعه خسارت، اعلان به موقع خطر و همکاری با بیمه‌گر در تشخیص میزان خسارت است. استفاده از انواع بیمه‌ها نظیر بیمه مسئولیت نظام مهندسی اصفهان، بیمه عمر، بیمه بدنه و … سبب می‌شود زندگی بدون دغدغه و آرامی را تجربه کنیم.

با توجه به اینکه اصولا بیمه‌گذاران نسبت به بیمه آگاهی کمتری دارند، رعایت اصل حسن نیت از جانب بیمه‎گر ، شامل ارائه اطلاعات جامع و کامل و آگاهی دادن به بیمه‌گذار می‌باشد. به همین دلیل اصولا شرکت‌های بیمه فرم پیشنهاد را از قبل طراحی می‌کنند و سوالات حتی الامکان ساده و واضح مطرح می کنند تا بیمه‌گذاران حین پاسخ به سوالات با جنبه های بیشتری از بیمه آشنا شوند.
همچنین بیمه دارای اوراق اضافی است که علاوه‌بر توافقات بیمه و ریسک‌های مورد قبول، استثنائات و شرایط بیمه در آن ها درج می‌گردد.
افرادی که قصد دارند از خدمات بیمه بدنه استفاده کنند با مراجعه به نمایندگی بیمه بدنه اصفهان می‎توانند اطلاعات موردنیاز را کسب کنند.

اصل غرامت (Indemnity Principle)

یکی دیگر از اصول بیمه، اصل غرامت است. اصل غرامت بر این نکته تاکید دارد که بیمه محل به دست آوردن درآمد نیست بلکه حداکثر می‎تواند جایگاه فرد را حفظ نموده و به شرایط قبل از وقوع خسارت برگرداند.  به عبارت ساده‎تر حداکثر مبلغ پرداختی به اندازه ضرر و زیان وارده در اثر حادثه تحت پوشش، می‎باشد.
این اصل متضمن این موضوع است که بیمه‌گذار به عمد ایجاد خسارت ننموده و حتی از ایجاد حادثه و افزایش خسارت جلوگیری کند.

در اینجا نیز تاکید می‌گردد که اصل غرامت شامل بیمه اشخاص نمی‌شود. به دلیل اینکه جان و سلامتی انسان‌ها قابل ارزش‎گذاری نیست. بیمه در صورت وقوع حادثه ناشی از خطر تحت پوشش، مبلغ تعهد شده در بیمه نامه را پرداخت می‌نماید. اشخاص می‌توانند با خرید بیمه ثالث اصفهان از مزایا و خدمات این بیمه بهره‌مند شوند.

اصل تعدد بیمه‎ای (Multiplicity Of Insurance Principle)

این اصل نیز بر این نکته تاکید دارد که بیمه‌گذار نمی‌تواند یک مال را در مقابل یک خطر در بیش از یک جا بیمه نماید. البته اگر مجموع سرمایه بیمه‌نامه‌ها بیشتر از ارزش بیمه نباشد، این امر امکان پذیر است. در این موارد بیمه‌گذار باید در هنگام تهیه بیمه نامه، شرکت بیمه را از داشتن بیمه نامه قبلی مطلع سازد. شرکت‌های بیمه در این موارد طبق قاعده نسبی، به نسبتی که مسئولیت دارند، خسارت پرداخت می‎کنند.
برای محاسبه سهم هر شرکت از خسارت وارده، سرمایه بیمه نامه به ارزش مورد بیمه، مبنای محاسبه قرار می‌گیرد.

برای روشن شدن موضوع فرض کنید فردی خانه‌ای دارد که ارزش آن یکصد میلیون تومان می‌باشد. اگر بیمه نامه‌ای با سرمایه ۶۰ میلیون و بیمه نامه دیگری با سرمایه ۳۰ میلیون تومان داشته باشد و در اثر وقوع حادثه تحت پوشش به منزل ایشان ۴۰ میلیون تومان خسارت وارد شود، سهم هر یک از شرکت‎ها در جبران خسارت به شکل زیر محاسبه می‎گردد:

سهم شرکت الف: ۲۴=۴۰×۶۰/۱۰۰

سهم شرکت ب: ۱۲=۴۰×۳۰/۱۰۰

با توجه به اینکه مجموع سرمایه دو بیمه نامه فوق‎الذکر کمتر از ارزش مورد بیمه (خانه) است، بنابراین مابقی خسارت توسط بیمه‎گذار جبران می‎شود.چون بیمه گذار موضوع بیمه را با ۹۰ درصد ارزش واقعی تحت پوشش بیمه قرار داده،۹۰  درصد خسارت را از شرکت های بیمه دریافت می کند و ۱۰ درصد باقی مانده که ۴ میلیون تومان می شود بر عهده خود اوست.
به هر حال هر تعداد بیمه نامه وجود داشته باشد، هیچگاه جبران خسارت بیشتر از میزان خسارت نیست(اصل غرامت).

نکته حائز اهمیت این است که یک موضوع بیمه می‌تواند در دو یا چند شرکت بیمه همزمان با سرمایه کامل بیمه شود.
به شرط اینکه خطرات تحت پوشش هر بیمه نامه متفاوت باشد. چون ریسک تحت پوشش هر بیمه نامه متفاوت از سایر بیمه نامه هاست،
اصل عدم انتفاع بیمه‌گذار از بیمه رعایت می شود و قانونا مشکلی به وجود نمی‎آید.

اصل تعدد بیمه‌ای در مورد بیمه‌های عمر و سرمایه‎گذاری مصداق ندارد و هر فردی مجاز است همزمان چند بیمه عمر و سرمایه‌گذاری داشته باشد.

اصل مشارکت (Contribution Principle)

این اصل بر این نکته تاکید دارد که اگر مالی برای یک خطر مشخص همزمان تحت پوشش دو یا چند بیمه نامه قرار گرفت، هر بیمه‌گر موظف است به نسبت سهم خود از سرمایه تحت پوشش خسارت را جبران کند.

معمولا بیمه‌گذار برای اخذ خسارت به یکی از شرکت‌ها مراجعه و خسارت خود را دریافت می‌کند. اما شرکت پرداخت کننده خسارت به شرکت دیگر مراجعه و سهم شرکت دوم در جبران خسارت را مطالبه و دریافت می‌کند.برای مثال فردی خودرویی دارد که داری بیمه بدنه است. خانه اش بیمه آتش سوزی دارد و برای خودروی درون پارکینگ نیز پوشش بیمه ای گرفته است.اگر این خودرو داخل پارکینگ بوده و دراثر آتش سوزی به آن خسارت وارد شود ،خسارت آن از هر دوبیمه نامه قابل جبران است.
این اصل زمانی اجرا می‌شود که هر دو بیمه نامه، بیمه‌گذار یکسان داشته باشد. در غیر این صورت ابتدا علت یا مقصر شناسایی شده و جبران خسارت از بیمه نامه مربوطه انجام می‌شود. بنابراین برای اعمال این اصل، باید موضوع بیمه، خطر تحت پوشش و ذی نفع بیمه نامه یکسان باشد.

اصل علت نزدیک (Proximate Cause Principle)

این اصل بیان می‌کند که بیمه در مقابل خسارتی مسئولیت دارد که ناشی از حادثه‌ای باشد که علت مستقیم آن تحت پوشش بیمه نامه باشد.به عبارت دیگر باید یک رابطه علت و معلولی بین خطر تحت پوشش بیمه نامه و خسارت به وجود آمده مشاهده گردد.
به طور مثال اگر بیمه‌گذاری منزل خود را بیمه آتش سوزی نماید و منزل ایشان به علت وقوع زلزله و نشت گاز دچار آتش سوزی شود، فقط در صورتی می تواند خسارت دریافت کند که پوشش زلزله را نیز خریداری نموده باشد.

علت این موضوع این است که فقط در زمان محاسبه حق بیمه، اگر نرخ ریسک زلزله محاسبه نشده باشد، حق بیمه مربوطه دریافت نشده و شرکت بیمه نیز مسئولیت جبران خسارت ناشی از آن را ندارد.

به عنوان مثالی دیگر، اگر فردی اقدام به تهیه بیمه بدنه خودرو نماید ولی سرقت قطعات (سرقت درجا) را درخواست نکند و بدون اینکه خودرو جابجا شود قطعه‌ای از خودرو دزدیده شود، بیمه مسئولیتی در قبال آن ندارد. اما اگر خودرو دزدیده شود و بعد از مدتی پیدا شود، بیمه مسئول جبران قطعات آسیب دیده یا دزدیده شده، است.
خوشبختانه امروزه با آگاهی اقشار بیشتری از خدمات و مزایای بیمه، استقبال از انواع بیمه از جمله بیمه عمر اصفهان، بیمه بدنه، مسئولیت و … افزایش یافته است.

اصل اتکایی (Reinsurance Principle)

اصل اتکایی بیان می‌کند که شرکت بیمه بخشی از ریسک و مسئولیت مورد قبول را به سایر شرکت‌های بیمه یا بیمه مرکزی واگذار می‌کند.
بیمه اتکایی به دو شکل اجباری و اختیاری انجام می‌شود.
اتکایی اجباری بر اساس قانون و آئین نامه به اجبار باید توسط شرکت بیمه نزد بیمه مرکزی انجام شود. اتکایی اختیاری زمانی انجام می‌شود که شرکت بیمه بیش از توان مالی و نسبت توانگری خود، ریسکی را پذیرفته و جهت اطمینان از جبران به موقع خسارات احتمالی، بخشی از این ریسک را به شرکت‌های با توان مالی بالاتر و مجاز واگذار می‌کند.

بیمه گذاران همواره با بیمه‌گر اول در ارتباط بوده و خسارات احتمالی را دریافت می‌کنند ولی بیمه‌گران اتکایی به نسبت سهم خود در جبران خسارت با بیمه‌گر اول مشارکت می‌کنند.
بدیهی است سهم هر یک از بیمه‌گران اول و اتکایی متناسب با حق بیمه دریافتی تعیین می‌شود.

اصل اتکایی به شرکت‌های بیمه‌گر این امکان را می‌دهد که بتواند فراتر از توان مالی خود ریسک‌ها را پذیرفته و بنابراین قدرت مانور و رقابت شرکت‌های بیمه را افزایش می‌دهد.
از طرف دیگر به بیمه‌گذارن نیز اطمینان و اعتماد لازم را می‌بخشد تا بدون نگرانی بتوانند ریسک‌ها را به شرکت‌های بیمه‌گر واگذار نموده و از جبران خسارات احتمالی مطمئن باشند.
این اصل احتمال ورشکستگی و مشکلات مالی شرکت بیمه را نیز به حداقل می‌رساند.
لازم به ذکر است هر شرکتی مجاز به انجام بیمه اتکایی نیست و بیمه مرکزی با توجه به توانگری مالی، سرمایه شرکت و سایر عوامل موثر، به شرکت‌ها مجوز اعطا نموده و سقف آن را تعیین می‌نماید.

اصل داوری

اصل داوری در بیمه تلاش می‌کند در موارد بروز اختلاف، از ارجاع پرونده‌ها به محاکم دادگستری جلوگیری نموده و حتی‌الامکان از طریق انتخاب داوران مرضی الطرفین و کار بلد اختلافات حل و فصل گردد.
در صورت عدم توافق بین نماینده دو طرف و عدم پذیرش رای داور سوم راه برای ارجاع پرونده به محاکم قضایی باز و امکان دادرسی عادلانه وجود دارد. به هر حال این اصل تا حدود زیادی از اتلاف وقت جلوگیری نموده و زیان دیدگان یا ذی‌نفعان بیمه نامه در کمترین زمان می‌توانند به حقوق خود برسند.